Powrót do wszystkich artykułówStatystyki odwracają się na korzyść kredytobiorców
Od czasu wyroku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r., o którym Kancelaria pisała w tekście Pauliny Mazalon z dnia 27 listopada 2019 r., sytuacja frankowiczów uległa znaczącej poprawie. Zgodnie z danymi opublikowanymi przez Związek Banków Polskich, które w swoich badaniach uwzględniły banki z największym portfelem kredytów frankowych, przed wydaniem orzeczenia przez TSUE, to jest w okresie od początku 2017 r. do końca września 2019 r., rozstrzygnięcia na korzyść banków zapadły w blisko 89 % spraw.
Od dnia publikacji orzeczenia TSUE, statystyki przedstawiają się zgoła odmiennie. Z danych opublikowanych przez dziennik Rzeczpospolita wynika, że w październiku kredytobiorcy wygrali 20 z 31 procesów, co stanowiło 65-procentowy sukces frankowiczów. W listopadzie rozstrzygnięcia na korzyść kredytobiorców zapadały jeszcze częściej – zwycięstwo w 40 z 54 spraw przełożyło się na 74-procentową skuteczność dochodzenia roszczeń od banków*.
Zmiana stanowiska Sądu Najwyższego w przedmiocie „odfrankowienia” kredytu denominowanego
Obok kredytu indeksowanego, jednym z dwóch podstawowych rodzajów kredytu udzielanego frankowiczom był kredyt denominowany. Charakteryzuje się on tym, że jego wartość wyrażona jest w umowie w walucie obcej, np. franku szwajcarskim. Uzgodniona przez strony kwota kredytu jest następnie przeliczana na polskie złote i wypłacana kredytobiorcy. Spłaty poszczególnych rat kredytowych przez kredytobiorcę następują w złotówkach, przeliczanych na walutę wskazaną w umowie kredytu, zgodnie z aktualnym kursem. Tym samym zmiany kursu waluty bezpośrednio wpływają na wysokość rat, które zobowiązany jest płacić kredytobiorca.
W przypadku wielu kredytów, banki wprowadzały w umowach możliwość ustalania kursu waluty na podstawie przygotowanej przez siebie tabeli kursów. Wysokość należnych do zapłaty rat mogła być tym samym kształtowana jednostronnie przez bank. W dniu 29 października 2019 r. Sąd Najwyższy wydał orzeczenie w sprawie o sygn. akt: IV CSK 309/18, w której tego rodzaju postanowienie znalazło się w umowie zawartej przez bank z kredytobiorcą. Sądy pierwszej oraz drugiej instancji uznały umowę za nieważną ze względu na jej sprzeczność z kodeksem cywilnym, naruszenie zasad współżycia społecznego oraz przepisów prawa bankowego. W uzasadnieniu obydwa sądy wskazały, że bank dopuścił się zastosowania wadliwego mechanizmu waloryzacyjnego, a także nie oznaczył w umowie elementów przedmiotowo istotnych. Chodziło konkretnie o oznaczenie kwoty kredytu, która została wyrażona wyłącznie we frankach szwajcarskich, mimo że sam kredyt w rzeczywistości realizowany był w całości w walucie polskiej – w takiej walucie zostały wypłacone kredytobiorcy środki i również w tej walucie miały być spłacane kolejne raty kredytu.
Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się Sąd Najwyższy, który wywiódł wniosek, że umowa nie musi być uznana za nieważną, co mogłoby to skutkować negatywnymi konsekwencjami po stronie kredytobiorcy, ale może funkcjonować w dalszym ciągu z pominięciem niedozwolonych klauzul. Sąd wskazał, że wyrażenie kwoty kredytu wyłącznie we frankach szwajcarskich nie prowadzi do nieważności umowy, ponieważ kwotę kredytu można bez przeszkód określić w inny sposób – będzie ją stanowiła suma środków pieniężnych, wypłaconych kredytobiorcy przez bank. W dalszej części uzasadnienia Sąd przeprowadził analizę dopuszczalności zastosowania przez bank klauzuli waloryzacyjnej w umowie z kredytobiorcą. Poprzez tę klauzulę bank przyznał sobie uprawnienie do stosowania własnej tabeli kursów przy ustalaniu kursu walutowego w momencie spłaty poszczególnych rat kredytowych przez kredytobiorcę. Tego rodzaju postanowienie jest klauzulą abuzywną, niedozwoloną w umowach zawieranych z konsumentami. Sąd Najwyższy odwołał się w swoich rozważaniach do przepisów prawa unijnego, z których wynika, że umowa ze sprzedawcą nie wiąże konsumenta w zakresie nieuczciwych warunków, na których treść konsument nie miał wpływu, jednak jeżeli jest to możliwe, w pozostałej części umowa taka wiąże w dalszym ciągu strony. Sąd Najwyższy wskazał, że klauzula waloryzacyjna nie stanowi koniecznego składnika umowy, bez którego nie mogłaby ona funkcjonować w obrocie, dlatego jej usunięcie nie musi prowadzić do nieważności całej umowy. Dochodzi wówczas do tzw. „odfrankowienia” kredytu, czyli uznania go za zwykły kredyt złotowy, w którym wysokość rat jest niezależna od kursu waluty franka szwajcarskiego, ale zachowana zostaje uzgodniona w umowie wysokości oprocentowania kredytu. Z tego względu sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Nowe możliwości po stronie frankowiczów
Omawiane orzeczenie ma doniosłe znaczenie, ponieważ przełamuje dotychczasową linię orzeczniczą, w której kredyty denominowane, zawierające waloryzacyjne klauzule abuzywne, były konsekwentnie uznawane przez sądy za nieważne. Dopuszczenie możliwości odfrankowienia umowy kredytu denominowanego, poprzez usunięciu z jej treści klauzul niedozwolonych, podobnie jak ma to miejsce w przypadku kredytów indeksowanych, stanowi novum w orzecznictwie polskich sądów. Należy zwrócić uwagę, że w wielu przypadkach odfrankowienie umowy może być dla kredytobiorcy rozstrzygnięciem korzystniejszym od unieważnienia umowy, które wiąże się ze wzajemnym rozliczeniem świadczeń przez strony i niepewnością kredytobiorcy co do ewentualnych roszczeń banku z tytułu korzystania przez frankowicza z udostępnionych mu przez bank środków finansowych.
* Raport Rzecznika Finansowego 2016
