Powrót do wszystkich artykułówZasadą jest, że komornik kosztami prowadzonego postępowania egzekucyjnego obciąża dłużnika. Wysokość tych kosztów reguluje ustawa z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych (dalej: u.k.k.). Przykładowo, w sprawie o egzekucję świadczeń pieniężnych komornik ściąga od dłużnika opłatę stosunkową w wysokości 10% wyegzekwowanego świadczenia.
Zdarzają się jednak sytuacje, w których to wierzyciel jest obciążany kosztami postępowania egzekucyjnego. Dzieje się tak m.in. w przypadku oczywiście niecelowego wszczęcia tego postępowania – wtedy opłatą w wysokości 10% egzekwowanego świadczenia obciążany jest wierzyciel.
Z orzeczeń sądów wynika, że o oczywiście niecelowym wszczęciu egzekucji możemy mówić na przykład wtedy, gdy wierzyciel kieruje ją do świadczenia, które dłużnik spełnił wcześniej w sposób dobrowolny lub co do którego dłużnik podniósł zarzut potrącenia. Chodzi zatem o taką egzekucję, która z powodów formalnych nie może być skutecznie przeprowadzona i której wierzyciel nie powinien był w ogóle inicjować. Pewne wątpliwości budziło to, czy za oczywiście niecelowe należy uznać wszczęcie egzekucji wobec dłużnika, który w chwili złożenia wniosku egzekucyjnego nie żyje lub wobec którego ogłoszono upadłość. Nie ulega bowiem wątpliwości, że w obu tych sytuacjach prowadzenie egzekucji jest niedopuszczalne – stanowi o tym art. 824 § 1 pkt 2 Kodeksu postępowania cywilnego. Nierzadko jest jednak tak, że wierzyciel w chwili inicjowania postępowania egzekucyjnego nie ma wiedzy o istnieniu tych przeszkód. Problematyczna była więc kwestia tego, czy wierzyciel powinien ponosić finansowe konsekwencje wszczęcia egzekucji wobec dłużnika nieżyjącego lub takiego, wobec którego ogłoszono upadłość.
Wątpliwości te rozstrzygnął w ostatnim czasie Sąd Najwyższy, wydając dwie uchwały.
Pierwsza z nich, wydana dnia 27 stycznia 2022 roku w sprawie III CZP 36/22, dotyczy zasadności pobrania od wierzyciela opłaty stosunkowej w razie złożenia wniosku egzekucyjnego po śmierci dłużnika. Sąd Najwyższy stwierdził, że złożenie przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego przeciwko zmarłemu dłużnikowi stanowi oczywiście niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego w rozumieniu art. 30 ustawy o kosztach komorniczych. Innymi słowy – wierzyciel, który wystąpi z wnioskiem egzekucyjnym przeciwko dłużnikowi, który zmarł, zostanie obciążony kosztami wszczętego postępowania.
Co ciekawe, dnia 28 stycznia 2022 roku, a więc zaledwie dzień później, inny trzyosobowy skład Sądu Najwyższego w sprawie III CZP 21/22 zajmował się kwestią zasadności obciążenia wierzyciela opłatą stosunkową w razie złożenia wniosku egzekucyjnego po ogłoszeniu upadłości dłużnika. SN podjął uchwałę, w której stwierdził, że artykuł 30 ustawy o kosztach komorniczych nie stanowi podstawy pobrania przez komornika sądowego opłaty egzekucyjnej od wierzyciela w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego ze względu na złożenie przez wierzyciela wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego po ogłoszeniu upadłości dłużnika (art. 824 § 1 pkt 2 k.p.c.).
Zdaniem Sądu Najwyższego – jeżeli wierzyciel złoży wniosek o wszczęcie egzekucji przeciwko dłużnikowi, który zmarł (ale w dniu składania wniosku wierzyciel nie miał wiedzy o jego śmierci), to powinien on ponieść koszty postępowania komorniczego. Z drugiej strony, jeżeli wierzyciel złoży wniosek egzekucyjny przeciwko upadłemu dłużnikowi, to tych kosztów nie poniesie. Wydaje się, ze w dzisiejszych czasach wierzyciel łatwiej i szybciej jest w stanie powziąć informację o upadłości dłużnika, niż o jego śmierci – przede wszystkim dzięki Krajowemu Rejestrowi Zadłużonych (KRZ). KRZ to system teleinformatyczny, który ujawnia dane dotyczące między innymi osób fizycznych, wobec których są lub były prowadzone postępowania upadłościowe. W związku z tym – jeśli wierzyciel wszczyna egzekucję przeciwko upadłemu dłużnikowi, to z dużym prawdopodobieństwem o jego upadłości wie lub w łatwy sposób mógł się dowiedzieć.
Warto przy tym zwrócić uwagę, że ocena niecelowości wszczęcia postępowania egzekucyjnego zawsze powinna być dokonywana w sposób indywidualny, zależnie od okoliczności danej sprawy. Przypomnieć też trzeba, że śmierć dłużnika po wszczęciu postępowania egzekucyjnego jest przesłanką do zawieszenia tego postępowania, natomiast po dniu ogłoszenia upadłości niedopuszczalne jest wszczynanie postępowania egzekucyjnego skierowanego do majątku wchodzącego w skład masy upadłości.
