Powrót do wszystkich artykułówCzy wiesz, że od dnia 9 lipca 2018 r. obowiązują nowe terminy i zasady przedawnienia roszczeń?
Nowe terminy i zasady przedawnienia roszczeń
W dniu 9 lipca bieżącego roku weszła w życie nowelizacja kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), która zmienia terminy przedawnienia roszczeń oraz zasady uwzględniania przedawnienia przez sąd. Czy nowe zasady są korzystniejsze, a jeśli tak to dla kogo?
Czym jest przedawnienie?
Przedawnieniu ulegają tylko roszczenia majątkowe. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia (art. 117 k.c.). Przedawnienie nie jest równoznaczne z umorzeniem zobowiązania. Przedawniony dług nadal istnieje, a w konsekwencji, jeżeli dłużnik dokona dobrowolnej zapłaty, nie będzie mógł domagać się jego zwrotu od wierzyciela. Jednakże po upływie okresu przedawnienia wierzyciel nie będzie miał możliwości dochodzenia roszczenia przed sądem ani jego jednostronnego potrącenia (za wyjątkiem sytuacji przewidzianej w art. 502 k.c.).
Skrócenie 10-letniego terminu do 6 lat
Nowelizacja skróciła podstawowy termin przedawnienia (obowiązujący w przypadku braku przepisów szczególnych) z 10 do 6 lat (art. 118 k.c.). Bez zmian pozostała natomiast długość terminu przedawnienia dla roszczeń o świadczenia okresowe (np. o zapłatę czynszu najmu, o odsetki) oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Termin ten wynosi nadal 3 lata.
Zupełnym novum wprowadzonym przez nowelizację jest reguła ogólna wprowadzona w art. 118 zd. 2 k.c., zgodnie z którą koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. Zapis ten prowadzi do wniosku, że w przypadku wszystkich terminów przedawnienia wynoszących dwa lata i dłużej, długość okresu przedawnienia ulegnie wydłużeniu do końca roku kalendarzowego, w którym przedawnienie ma nastąpić. Zakładając np., że termin przedawnienia upływa w dniu 1 stycznia, zostanie on wydłużony o prawie cały rok kalendarzowy do dnia 31 grudnia.
Posłużmy się przykładem:
Jan Kowalski, niebędący przedsiębiorcą, w dniu 17 lipca 2018 r. (tj. po wejściu nowelizacji w życie) sprzedał Adamowi Nowakowi motor. Termin płatności należności wynikający z zawartej między stronami umowy przypadał na 24 lipca 2018 r. Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w dniu 24 lipca 2018 r. (art. 120 § 1 k.c.) i na gruncie nowego stanu prawnego wynosi 6 lat. Podstawowy termin 6 lat upływa w dniu 24 lipca 2024 r., jednak, termin przedawnienia ulegnie wydłużeniu do ostatniego dnia roku kalendarzowego, a więc do dnia 31 grudnia 2024 r.
Jednakże reguła, zgodnie z którą ostatni dzień terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, nie znajdzie zastosowania w przypadku, gdy termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, co obrazuje przykład:
Zgodnie z przepisem art. 722 k.c. roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany. Jan Kowalski i Adam Nowak w dniu 17 lipca 2018 r. zawarli umowę pożyczki, na podstawie której Jan Kowalski zobowiązał się pożyczyć Adamowi Nowakowi kwotę 5.000 złotych i wydać ją w dniu 24 lipca 2018 r. Roszczenie o wydanie przedmiotu pożyczki stało się wymagalne w dniu 24 lipca 2018 r., zaś termin przedawnienia upłynie w dniu 24 stycznia 2019 r.
Na podstawie art. 125 k.c. z upływem nowego, 6-letniego terminu przedawnienia, przedawniają się także roszczenia stwierdzone:
- prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju,
- prawomocnym orzeczeniem sądu polubownego,
- ugodą zawartą przed sądem lub sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd.
Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem 3 lat (np. roszczenie o zapłatę odsetek od dnia wydania wyroku do dnia zapłaty).
Nowe, korzystne dla konsumentów, zasady uwzględniania przedawnienia
Przed wejściem w życie nowelizacji uwzględnienie przez sąd upływu terminu przedawnienia odbywało się na zarzut strony przeciwnej (podniesienie w postępowaniu argumentu, iż żądane roszczenie uległo przedawnieniu). Nowelizacja wprowadza w tym zakresie nowe zasady korzystne dla konsumentów. Zgodnie z brzmieniem art. 117 § 21 k.c. po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Oznacza to, iż od 9 lipca 2018 r. konsument zasadniczo nie musi podnosić zarzutu przedawnienia w celu uchylenia się od spełnienia przedawnionego długu, ponieważ zgodnie z zasadą przedstawioną powyżej, dochodzenie takiego roszczenia przez przedsiębiorcę nie będzie możliwe. Powództwo przeciwko dłużnikowi, którym jest konsument, w przypadku przedawnienia jego długu, powinno zostać przez sąd oddalone.
Powyższa zmiana polega na wyposażeniu sądu w uprawnienie do oddalenia powództwa w sytuacji, gdy z przedstawionych przez strony okoliczności faktycznych wynika, że w stosunku do dochodzonego roszczenia upłynął już termin przedawnienia. Nie oznacza to jednak, że sąd rozpoznający sprawę będzie z urzędu przeprowadzał postępowanie dowodowe w celu ustalenia okoliczności upływu terminu przedawnienia.
Wprowadzenie powyższej zasady miało zabezpieczać prawa tych konsumentów, przeciwko którym przedsiębiorcy podnosili roszczenia przedawnione licząc na to, że w postępowaniu konsument nie podniesie zarzutu przedawnienia z powodu braku wiedzy prawniczej. Jednakże zaraz pod przepisem art. 117 § 21 k.c. pojawiła się kolejna regulacja, która znacznie osłabiła opisaną powyżej zasadę korzystną dla konsumentów.
Możliwość nieuwzględnienia upływu terminu przedawnienia przysługującego przedsiębiorcy
Ustawodawca zdecydował się zapewnić sądom rozpoznającym sprawę swego rodzaju wentyl bezpieczeństwa w postaci możliwości nieuwzględnienia upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi. Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 1171 § 1 k.c. sąd w wyjątkowych przypadkach może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Sąd rozważając sytuację stron, powinien wziąć pod uwagę m. in. długość terminu przedawnienia, czas jaki upłynął od zakończenia biegu terminu przedawnienia, okoliczności niedochodzenia roszczenia przez przedsiębiorcę we wcześniejszym terminie czy też wpływ zachowania dłużnika (konsumenta) na opóźnienie dochodzenia roszczenia. Ostatecznie to od sędziów będzie zależało, jak często będą korzystać z rozwiązania zawartego w art. 1171 § 1 k.c. Tego jak te przepisy będą interpretowane, dowiemy się dopiero podczas ich stosowania w praktyce.
Omawiane zasady dotyczą zarówno nowych, jak też spraw już toczących się w dniu 9 lipca 2018 r. (art. 5 ust. 4 ustawy nowelizującej).
Podsumowanie
Oceniając całościowo wprowadzane nowelizacją zmiany, uznać należy, iż na dłuższą metę mają one szansę wpłynąć pozytywnie na pewność obrotu gospodarczego w Polsce z uwagi na skrócenie ogólnego terminu przedawnienia oraz wprowadzenie zasady ustalającej, iż koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego. Ponadto nowe rozwiązania dotyczące wzmocnienia praw konsumenta mogą wpłynąć na ograniczenie praktyk niektórych firm windykacyjnych, które wykorzystywały nieświadomość ludzi i masowo skupowały za bezcen przedawnione roszczenia, licząc na to, że dłużnicy nie podniosą przed sądem zarzutu przedawnienia.
Znasz już zatem nowe terminy oraz zasady przedawnienia roszczeń obowiązujące od 9 lipca 2018 r. Czy wiesz jednak jakie przepisy dotyczące przedawnienia stosować do swoich roszczeń powstałych przed nowelizacją kodeksu cywilnego? Przepisy przejściowe zostaną szczegółowo omówione w następnym artykule.
