Powrót do wszystkich artykułówDobrą wiadomością dla wszystkich „frankowiczów” jest fakt, że ukształtowała się dość spójna linia orzecznicza i sądy powszechne w sprawach frankowych co do zasady orzekają na korzyść kredytobiorców. W zdecydowanej większości wyroków stwierdza się nieważność umów kredytów indeksowanych i kredytów denominowanych do waluty obcej (w szczególności do franka szwajcarskiego). Dziś z całym przekonaniem można powiedzieć, że w sporach frankowych rozstrzygniecie sprawy jest możliwe do przewidzenia. Niemniej jednak, w dalszym ciągu sądy nie są zgodne co do podstawy nieważności takich umów.
Do tej pory zdecydowana większość spraw sądowych była wytaczana przez kredytobiorców, którzy zawierali umowy w celu zaspokojenia swoich potrzeb mieszkaniowych i działali jako konsumenci. W tym kontekście powstaje pytanie, czy przedsiębiorcy również mogą podjąć próbę stwierdzenia nieważności zawartych przez nich umów kredytów waloryzowanych, które w latach 2004-2010 były tak popularyzowane przez banki. Wielu przedsiębiorców zaciągnęło kredyty denominowane czy też indeksowane chcąc rozwijać swój biznes. Niestety te produkty okazały się znacznym obciążeniem, często uniemożliwiającym realizację celu, dla którego realizacji były wybierane.
Warto również dodać, że sądy wielokrotnie w uzasadnieniach wyroków wskazywały na nieuczciwe działanie banków. Przejawiało się ono między innymi tym, że banki udzielały niepełnych informacji o kredytach indeksowanych i waloryzowanych w CHF czy EUR. Ponadto, banki celowo zachęcały do wybierania właśnie tych produktów opisując je jako zupełnie bezpieczne, marginalizując ryzyko związane z waloryzacją kredytu do waluty obcej. Banki stwierdzały również wyższą zdolność kredytową w walutach obcych co dodatkowo miało zachęcać do brania takich kredytów.
Co do zasady, sądy w swoich orzeczeniach wskazują na dwie podstawy stwierdzenia nieważności umów kredytów waloryzowanych do walut obcych (i) uznają, że cześć postanowień umownych jest abuzywna, a bez tych postanowień umowa nie może dalej obowiązywać (ii) stwierdzają, że umowa dawała bankowi nieograniczoną możliwość ustalania wielkości zobowiązania kredytobiorcy, a w konsekwencji takie postanowienia naruszały zasadę swobody umów i powodowały nieważność całej umowy.
Pierwsza z podstaw jest zarezerwowana tylko dla konsumentów – regulacja dotycząca postanowień abuzywnych stanowi implementację dyrektywy Rady UE, celem której było stworzenie instrumentu mającego chronić konsumenta będącego słabszą stroną stosunku prawnego.
Nie ma natomiast prawnych przeciwskazań by na tę drugą podstawę stwierdzenia nieważności umowy powoływał się w sporze z bankiem przedsiębiorca, który podpisał umowę kredytu waloryzowanego. Wskazać należy, że Sąd Najwyższy już w roku 1991 roku w uchwale 7 sędziów z 22 maja 1991 r. w sprawie o sygn. akt III CZP 15/91 stwierdził, że „Umieszczenie w regulaminie bankowym, dotyczącym warunków prowadzenia rachunku bankowego, postanowień uprawniających bank do jednostronnej zmiany treści tego regulaminu, a tym samym warunków umów rachunku bankowego – nie jest prawnie skuteczne. ”
Parafrazując powyższe stanowisko należałoby stwierdzić, że umieszczenie w umowie kredytu, postanowień uprawniających bank do jednostronnego i arbitralnego ustalania tabel kursów walut, a tym samym warunków umowy kredytu – nie jest prawnie skuteczne. Pogląd ten często jest przywoływany przez sądy w sprawach frankowych, czego przykładem jest poniższe uzasadnienie jednego z wyroków:
„Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie, wyrażonym w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 sierpnia 2020 r., w sprawie VI ACa 801/19 – które Sąd orzekający w niniejszej sprawie podziela – zasada swobody umów nie zezwala na to, aby jedna strona, a zwłaszcza silniejsza ekonomicznie, mogła na etapie realizacji umowy kredytu narzucać drugiej stronie wymiar jej zobowiązań, szczególnie w zakresie podstawowych jej obowiązków wynikających z tej umowy.”*
Orzeczenia w sprawach przedsiębiorców nie zapadają często. Niemniej można znaleźć wyroki, w których sądy powszechne już orzekały nieważność postanowień umów kredytów denominowanych i indeksowanych, w których kredytobiorcą był przedsiębiorca: „Z tych wszystkich względów należało przyjąć, że zawierając sporną umową kredytu powodowie nie działali jako konsumenci. Wyklucza to zastosowanie do oceny ich roszczeń przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych.(…) Z szeroko opisanych względów zawarta pomiędzy stronami umowa kredytu była nieważna.”**
Brak jest przeciwwskazań by także przedsiębiorcy (w szczególności mikro i mali) korzystali z ochrony prawnej w sporach z bankami jako podmioty słabsze. Nie sposób uznać, że tacy przedsiębiorcy jako podmiot profesjonalny mieli pełną świadomość co do stosunku prawnego regulowanego umową kredytu „frankowego”. Ma to szczególne znaczenie w sytuacji, gdy przez wiele lat takie umowy stwarzały szereg wątpliwości interpretacyjnych w judykaturze i doktrynie.
Podsumowując – przedsiębiorcy mający kredyt indeksowany czy denominowany w CHF lub innej walucie obcej, powinni rozważyć wystąpienie na drogę sądową w celu stwierdzenia nieważności takich umów. Coraz bogatsze orzecznictwo w sprawach frankowych stwarza uzasadnione podstawy stwierdzenia nieważności umów także wobec kredytobiorców będących przedsiębiorcami. Trzeba przy tym pamiętać, że każda sprawa wymaga indywidualnego przeanalizowania przed wstąpieniem na drogę sądową.
*Wyrok SO w Warszawie z 17.12.2021 r., XXVIII C 1137/2021
**Wyrok SO w Warszawie z 15.01.2021 r., XXV C 995/18
