Powrót do wszystkich artykułówZgodnie z danymi Instytutu Biznesu Rodzinnego, blisko 57% przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce deklaruje zamiar przeprowadzenia sukcesji w perspektywie najbliższych lat. Jednocześnie jedynie 8,1% potencjalnych następców wyraża gotowość kontynuacji działalności gospodarczej prowadzonej przez rodziców. Statystyki te potwierdzają, że sukcesja – choć nieuchronna – w praktyce rodzi liczne trudności organizacyjne, emocjonalne i prawne. W tym kontekście coraz większe znaczenie zyskuje fundacja rodzinna jako narzędzie umożliwiające uporządkowane przekazanie majątku, przy jednoczesnym zabezpieczeniu interesów zarówno fundatora, jak i jego najbliższych.
Dlaczego sukcesja staje się wyzwaniem?
W polskich realiach sukcesja w firmach rodzinnych jest coraz częściej procesem nieoczywistym i trudnym do przeprowadzenia. Brak zainteresowania kolejnego pokolenia rodzinnym biznesem, brak gotowości do przejęcia odpowiedzialności za firmę czy nawet konflikty wewnątrzrodzinne sprawiają, że przedsiębiorcy poszukują rozwiązań, które pozwolą im zorganizować przekazanie majątku bez konieczności angażowania swoich następców prawnych w operacyjne zarządzanie prowadzonym przez siebie przedsiębiorstwem.
Dotychczas istniejące rozwiązania – testament, darowizna czy przekazanie udziałów – nie zawsze gwarantują trwałość struktur właścicielskich, ochronę interesów beneficjentów czy podatkową optymalizację. Fundacja rodzinna wydaje się być odpowiedzią na te ograniczenia, albowiem pozwala na świadome i trwałe uregulowanie kwestii sukcesyjnych, przy jednoczesnym zabezpieczeniu majątku i osób najbliższych fundatorowi.
Czym jest fundacja rodzinna?
Fundacja rodzinna, wprowadzona do polskiego systemu prawnego ustawą z 26 stycznia 2023 r., jest osobą prawną i została zaprojektowana z myślą o osobach fizycznych, które chcą zabezpieczyć swój majątek, uporządkować kwestie sukcesyjne oraz zapewnić trwałość i stabilność struktur właścicielskich w prowadzonych przez siebie firmach. Umożliwia ona nie tylko przeniesienie składników majątkowych do odrębnego bytu prawnego jakim jest fundacja, ale także realizację określonych celów na rzecz określonych przez siebie beneficjentów w sposób zgodny z wolą fundatora i to zarówno za jego życia, jak i po jego śmierci. Przedsiębiorcy rozważający przejście na emeryturę czy ograniczenie aktywności zawodowej mogą wykorzystać fundację jako mechanizm pozwalający na oddzielenie sfery zarządzania majątkiem od jego własności, jednocześnie zapewniając zachowanie majątku w ramach jednej struktury prawnej. Podstawowe cele założenia fundacji rodzinnej sprowadzają się do trzech sfer jej działania: [1] gromadzenia mienia, [2] zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz [3] spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Szczegółowe cele fundacji określa fundator.
Kim jest fundator i beneficjent fundacji rodzinnej?
Fundator to osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która ustanawia fundację rodzinną. Może to zrobić za życia w formie aktu założycielskiego lub po śmierci na mocy testamentu. Fundator wnosi do fundacji mienie (o minimalnej wartości 100 000 zł) tworzące fundusz założycielski oraz określa jej statut i wskazuje osoby lub podmioty, które mają być beneficjentami założonej przez niego fundacji. W przypadku ustanowienia fundacji w testamencie fundator może być tylko jeden, lecz w pozostałych przypadkach możliwe jest założenie fundacji przez kilku fundatorów (np. małżeństwo).
Fundator jako założyciel fundacji ma znaczący wpływ na zasady jej działania – w szczególności poprzez określenie kształtu i zapisów statutu fundacji, wskazanie szczegółowych celów fundacji, określenie beneficjentów fundacji, a także wskazanie zasad wypłaty świadczeń tym beneficjentom. O ile przewiduje to statut fundacji, fundator może być członkiem organów fundacji, co będzie dawać mu dodatkowy wpływ na jej działanie. Dodatkowo fundator ma prawo do wskazania siebie jako beneficjenta fundacji. Powyższe prowadzi do wniosku, iż w dużej mierze to sam fundator może zadecydować jak bardzo chce się zaangażować w działalność fundacji oraz jaki chce mieć wpływ na zasady jej funkcjonowania. Należy pamiętać, że fundatorowi nie przysługuje prawo własności do majątku wniesionego do fundacji ani żadne inne uprawnienia majątkowe poza tymi przewidzianymi w statucie.
Beneficjentem fundacji może być zaś osoba fizyczna (w tym sam fundator) lub organizacja pożytku publicznego. Prawo do świadczeń otrzymywanych z fundacji jest niedziedziczne oraz niezbywalne – beneficjent nie posiada udziałów ani nie nabywa żadnego tytułu własności wobec fundacji. Uzyskanie statusu beneficjenta fundacji wymaga wyraźnego wskazania go w statucie i ujęcia na liście beneficjentów prowadzonej przez zarząd fundacji. To fundator określa, w jakim zakresie i na jakich zasadach dana osoba będzie korzystała z majątku fundacji (np. poprzez otrzymywanie świadczeń pieniężnych lub poprzez prawo do korzystania z określonych rzeczy).
Zalety wdrożenia fundacji rodzinnej w kontekście sukcesji.
Do najistotniejszych korzyści płynących z utworzenia fundacji rodzinnej w kontekście sukcesji należy zaliczyć:
- możliwość uporządkowanego przekazania zgromadzonego majątku z wyłączeniem go spod reguł ustawowego dziedziczenia,
- zachowanie wpływu fundatora na sposób zarządzania przekazywanym majątkiem, nawet po jego śmierci (w szczególności poprzez odpowiednie ukształtowanie statutu i organów fundacji),
- ograniczenie ryzyka konfliktów rodzinnych wynikających z rozbieżnych oczekiwań spadkobierców i w konsekwencji uchronienie przekazywanego majątku przed jego rozdrobnieniem,
- możliwość zapewnienia finansowego wsparcia dla wskazanych przez fundatora osób (np. dzieci, małżonka) lub instytucji (np. organizacji pożytku publicznego),
- potencjalne korzyści podatkowe, wynikające z preferencyjnego traktowania określonych świadczeń oraz dochodów fundacji, przy spełnieniu przewidzianych ustawą warunków.
Fundacja rodzinna może także pełnić funkcję podmiotu inwestycyjnego lub holdingowego, uczestnicząc w spółkach, obracając papierami wartościowymi czy udzielając pożyczek, ale jedynie w ramach ściśle określonego przez ustawodawcę katalogu działalności gospodarczej.
Podatkowe aspekty fundacji rodzinnej.
Fundacja rodzinna korzysta z licznych preferencji podatkowych, m.in. zwolnienia z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Fundacja rodzinna nie podlega również podatkowi od spadków i darowizn, gdyż ten ma zastosowanie wyłącznie do osób fizycznych. Pod pewnymi warunkami także świadczenia przekazywane beneficjentom są zwolnione z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT), co czyni fundację rodzinną atrakcyjnym narzędziem do zarządzania majątkiem rodzinnym.
| Zdarzenie | Opodatkowanie |
| Wniesienie majątku do fundacji | Neutralne w PIT i CIT; możliwy VAT w razie wniesienia majątku niepieniężnego |
| Świadczenia dla bliskich beneficjentów | 15% CITZwolnienie z PIT przy spełnieniu warunków z ustawy o PIT |
| Świadczenia dla dalszych krewnych / osób trzecich | Opodatkowanie zryczałtowane: 10% lub 15% PIT |
| Dochody fundacji z działalności dopuszczalnej | Zwolnienie z CIT |
| Dochody z działalności niedopuszczalnej | CIT 25% |
| Przekazanie majątku przy rozwiązaniu fundacji | CIT 15% (dotyczy również „ukrytych zysków”) |
| Dochody z nieruchomości komercyjnej (oddanej w najem lub dzierżawę) | 0,035% od wartości początkowej budynku komercyjnego, jeżeli wartość początkowa przekracza 10.000.000,00 zł |
| Dochody z najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze, której przedmiotem jest przedsiębiorstwo, zorganizowana część przedsiębiorstwa lub składniki majątku służące prowadzeniu działalności przez beneficjenta, fundatora lub podmiot powiązany z fundacją rodzinną, beneficjentem lub fundatorem | 19%, z możliwością późniejszego odliczenia tego podatku od 15% CIT zapłaconego w związku z wypłatą świadczeń na rzecz beneficjentów |
Dla kogo przeznaczone jest to rozwiązanie?
Fundacja rodzinna jest rozwiązaniem adresowanym przede wszystkim do właścicieli firm rodzinnych oraz osób fizycznych posiadających zdywersyfikowany majątek, którzy poszukują bezpiecznego i elastycznego modelu jego ochrony oraz przekazania kolejnym pokoleniom.
W szczególności jej zastosowanie warto rozważyć, gdy:
- nie istnieje następca prawny gotowy do samodzielnego prowadzenia działalności gospodarczej,
- istnieje potrzeba uporządkowania kwestii sukcesyjnych i ograniczenia ryzyka sporów rodzinnych,
- planowane jest zabezpieczenie bliskich na wypadek śmierci, rozwodu, niezdolności do pracy lub innych zdarzeń losowych,
- majątek ma być chroniony przed rozdrobnieniem i utratą kontroli właścicielskiej,
- przedsiębiorca chce oddzielić funkcję właścicielską od operacyjnego zarządzania spółkami lub aktywami.
Odpowiednio zaprojektowana struktura fundacji rodzinnej – z dobrze skonstruowanym statutem, jasnym podziałem kompetencji organów i świadomym planem sukcesyjnym – może zapewnić nie tylko bezpieczeństwo majątkowe, ale również spokój i stabilność dla kolejnych pokoleń.
Więcej informacji w e-booku
Fundacja rodzinna to konstrukcja prawna o dużym potencjale, jednak wymagająca świadomego zaprojektowania i wdrożenia. Przed podjęciem decyzji o jej ustanowieniu warto przeanalizować nie tylko kwestie prawne, ale również podatkowe oraz organizacyjne – z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb i celów fundatora.
📘 Zapraszamy do pobrania naszego bezpłatnego e-booka, w którym szczegółowo omawiamy konstrukcję fundacji rodzinnej, zasady jej funkcjonowania oraz potencjalne korzyści i ryzyka związane z jej utworzeniem.
