Powrót do wszystkich artykułówCzy wiesz, że podmioty zbiorowe podlegają odpowiedzialności „quasi karnej”? Szykują się poważne zmiany obowiązujących w tym zakresie regulacji albowiem uznane one zostały za mało efektywne. Obecnie tę materię reguluje ustawa z 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Przepisy te za czyny zabronione pod groźbą kary przewidują odpowiedzialność osób prawnych (m.in. spółek kapitałowych, spółdzielni, przedsiębiorstw państwowych, fundacji, itp.) oraz jednostek organizacyjnych, którym przepisy przyznają zdolność prawną (m.in. spółki osobowe, jednostki budżetowe). Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych oparta jest na zasadzie ryzyka, w przeciwieństwie do osób fizycznych, których odpowiedzialność oparta jest na zasadzie zawinienia.
Zasadniczym celem ustawodawcy jest uzupełnienie klasycznego modelu odpowiedzialności karnej osób fizycznych, których korzyść majątkowa często jest nieporównywalnie mniejsza w stosunku do korzyści uzyskiwanych przez podmioty zbiorowe. W wielkim uproszczeniu, odpowiedzialność może dotyczyć wszystkich przedsiębiorców działających w formie spółek kapitałowych. Podobne tego typu reżimy przewidują państwa takie jak: Francja, Włochy i kraje anglosaskie, gdzie uznaje się to za jedno z głównych ryzyk działalności gospodarczej.
W związku z tym, że droga do „pociągnięcia do odpowiedzialności podmiotu zbiorowego” jest długa i mało efektywna, przedstawiono do konsultacji i zaopiniowania zmiany mające usprawnić cały ten proces.
W obecnym stanie prawnym w celu zastosowania w/w ustawy wymagane jest spełnienie łącznie kilku przesłanek:
- Odpowiedzialność uzależniona jest od uprzedniego skazania osoby fizycznej: 1) prawomocnym wyrokiem 2) wyrokiem warunkowo umarzającym postępowanie karne o przestępstwo i przestępstwo skarbowe 3) zezwoleniem na warunkowe dobrowolne poddanie się odpowiedzialności 4) orzeczenie sądu o umorzeniu postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy. Koniecznym elementem jest także uzyskanie korzyści (art. 4);
- Skazana osoba fizyczna musiała działać: 1. w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach przyznanych uprawnień lub obowiązków 2. Dopuszczenia się przekroczenia uprawnień do działania lub niedopełnienie obowiązku 3. za zgodą lub wiedzą osób kierujących podmiotem zbiorowym 4. Jako przedsiębiorca współdziałając z podmiotem zbiorowym w realizacji celu prawnie dopuszczalnego;
- Osoba decyzyjna popełnia jedno z przestępstw wymienionych w art. 16 ustawy;
- Podmiot zbiorowy odniósł lub mógł odnieść korzyść majątkową.
Obecnie jedyną karą, możliwą do wymierzenia jest przewidziana w art.7 ustawy kara pieniężna w wysokości od tysiąca do 5 mln zł, jednak nie może przekraczać 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn. W projektowanych zmianach wysokość kary ma ulec zmianie, bowiem dolny próg zostanie podwyższony do 30 tys. a górny pułap do 30 mln zł oraz nastąpi odejście od powiązania wysokości kary z wysokością przychodu. Umożliwi to orzekanie kary pieniężnej wobec podmiotów posiadających majątek, lecz niewykazujących przychodu.
Wprowadzona ma być również możliwość rozwiązania albo likwidacji podmiotu zbiorowego pod pewnymi warunkami określonymi w art. 19. Rozwiązanie to uznać należy za bardzo restrykcyjne. Problem pojawi się w sytuacji otwarcia postępowania likwidacyjnego w momencie, gdy osoba fizyczna zostanie uniewinniona.
Jedną z najistotniejszych projektowanych zmian w przepisach jest wyeliminowanie w ocenie ustawodawcy nieprawidłowego kryterium uprzedniego skazania osoby fizycznej, jako formalnego warunku odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. W zamian przesłanki formalnej wprowadzona zostanie przesłanka materialna polegająca tylko na ustaleniu, że określona osoba decyzyjna w podmiocie zbiorowym popełniając czyn zabroniony, przyniosła lub mogła przynieść temu podmiotowi korzyść majątkową. W konsekwencji umożliwi to prowadzenie jednoczesne postępowania przygotowawczego przeciwko podmiotowi zbiorowemu i procesu przeciwko osobie fizycznej.
Wentylem bezpieczeństwa przy stosowaniu proponowanych przepisów ma być wprowadzenie możliwości umorzenia postępowania ze względu na niewspółmierność kary do czynu.
Postawienie w stan oskarżenia równocześnie podmiotu zbiorowego i jej szeroko rozumianego pracownika może spowodować konflikt interesów dla podmiotów świadczących pomoc prawną zainteresowanym. Rozbieżności mogą pojawić się także w przypadku zakończenia postępowania w tzw. trybach konsensualnych, gdy osoba fizyczna zechce skorzystać z dobrowolnego poddania się karze, a podmiot zbiorowy swą odpowiedzialność będzie kwestionował. Liczne wątpliwości pojawiają się w przypadku odpowiedzialności tych, którzy doradzali w nieskutecznym, jak się później okazało zapobieganiu nadużyciom.
Zmiany w/w ustawy będzie należało odczytywać łącznie z ustawą o jawności życia publicznego przewidującą szczególną ochronę prawną dla sygnalistów, a także tworzącą odpowiedzialność administracyjną przedsiębiorców za nieskuteczne lub brak działań w przeciwdziałaniu nieprawidłowościom w ich organizacjach.
Wszystkie zaproponowane zmiany uznać należy za niekorzystne i niebezpieczne dla przedsiębiorców, a skierowane na zabezpieczenie interesów finansowych państwa. Wzrost wysokości kary grzywny, likwidacja przesłanki uprzedniego skazania, wprowadzenie możliwości rozwiązania lub likwidacji podmiotu zbiorowego mogą doprowadzać do tragicznych w skutkach sytuacji.
Projektowane zmiany są w fazie konsultacji publicznych i opiniowania przez Sąd Najwyższy, Prokuratora Krajowego oraz Krajową Radę Sądownictwa. W retoryce publicznej pojawiają się zasadnicze wątpliwości, co do zgodności projektowanych przepisów z Konstytucją i naruszeniem zasady domniemania niewinności. Istotnym elementem jest fakt, iż problematyczna pozostaje kwestia rozbieżności pomiędzy uprzednim ukaraniem podmiotu zbiorowego w ramach cytowanej ustawy, pomimo późniejszego uniewinnienia osoby fizycznej od popełnienia czynu zabronionego.
Będziemy śledzić na bieżąco poczynania ustawodawcy w tym zakresie i na bieżąco informować na naszym blogu.
