Sygnaliści

Sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Prawo to przysługuje pracownikom, pracownikom tymczasowym, osobom świadczącym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, prokurentom, przedsiębiorcom, akcjonariuszom, członkom organów osób prawnych, a także stażystom, wolontariuszom i praktykantom.

Ustawę stosuje się także do osoby fizycznej, w przypadku zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacji o naruszeniu prawa uzyskanej w kontekście związanym z pracą przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz tego podmiotu, lub pełnienia służby w podmiocie prawnym lub już po ich ustaniu.

Prawo sygnalisty obejmuje:

• Ochronę przed działaniami odwetowymi: Pracodawca nie może podejmować wobec sygnalisty działań odwetowych (np. wypowiedzenie umowy o pracę, obniżenie wynagrodzenia, pominięcie przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń, zastraszanie, mobbing, dyskryminacja).
• Odszkodowanie lub zadośćuczynienie: Sygnalista może domagać się odszkodowania lub zadośćuczynienia za poniesione szkody w związku z działaniami odwetowymi.
• Anonimowość: Sygnalista może zgłaszać informacje o naruszeniach prawa anonimowo, a jego dane osobowe są chronione.

Ustawa przewiduje kary za podjęcie działań odwetowych wobec sygnalisty, m.in. grzywnę, karę ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.

Przepisy Ustawy stosuje się̨ do podmiotu prawnego, na rzecz którego według stanu na dzień́ 1 stycznia lub 1 lipca danego roku wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób.
Do liczby 50 osób wykonujących pracę zarobkową na rzecz podmiotu prawnego wlicza się̨ pracowników w przeliczeniu na pełne etaty lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż̇ stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają̨ do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia.

Za brak wprowadzenia wewnętrznej procedury, osoba odpowiedzialna za jej wprowadzenie, która wbrew obowiązującym przepisom jej nieustawania lub wprowadza ją z istotnym naruszeniem przepisów określonych w ustawie może ponieść karę grzywny.

Naruszeniem prawa jest działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, dotyczące:

1. korupcji;
2. zamówień́ publicznych;
3. usług, produktów i rynków finansowych;
4. przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
5. bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
6. bezpieczeństwa transportu;
7. ochrony środowiska;
8. ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
9. bezpieczeństwa żywności i pasz;
10. zdrowia i dobrostanu zwierząt;
11. zdrowia publicznego;
12. ochrony konsumentów;
13. ochrony prywatności i danych osobowych;
14. bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
15. interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu 15. terytorialnego oraz Unii Europejskiej;
16. rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych;
17. konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela – występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi w pkt 1–16.

Zgłoszenie naruszenia prawa może odbyć się w dwóch trybach:

• Zgłoszenie wewnętrzne: Wewnętrzna jednostka organizacyjna podmiotu prawnego lub osoba upoważniona do przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych, przyjmują zgłoszenie od sygnalisty.
• Zgłoszenie zewnętrzne: Sygnalista zgłasza naruszenie prawa do Rzecznika Praw Obywatelskich lub organu publicznego – w tym zakresie przepisy zaczną obowiązywać od dnia 25 grudnia 2024 r.

W obu trybach sygnalista ma prawo do anonimowości, a jego dane osobowe są chronione. Przepisy określają jednak okoliczności w których ujawnienie danych osobowych jest konieczne.

Podmiot prawny jest zobowiązany do:

• Ustalenia wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa oraz wskazania osoby lub jednostki organizacyjnej, która przyjmuje zgłoszenia wewnętrzne.
• Prowadzenia rejestru zgłoszeń wewnętrznych.
• Ustanowienia trybu postępowania z informacjami zgłoszonymi anonimowo.
• Podjęcia działań następczych w celu oceny prawdziwości informacji i przeciwdziałania naruszeniu prawa.
• Przekazania sygnaliście informacji zwrotnej.

Tak, ustawa dopuszcza możliwość tworzenia wewnętrznych procedur dotyczących zgłoszeń od osób, które nie podlegają ochronie wynikającej z ustawy np. z zakresu prawa pracy (m.in. mobbing, dyskryminacja, molestowanie).  Takie procedury powinny być zgodne z przepisami prawa i nie mogą ograniczać ani wyłączać prawa sygnalisty do zgłoszenia zewnętrznego.

Tak, podmiot zobowiązany może powierzyć prowadzenie rejestru zgłoszeń innemu podmiotowi specjalizującemu się w tym zakresie, jednak nie zwalnia to z obowiązku sporządzenia i wprowadzenia samej procedury.

Sygnalista, który zgłosił nieprawdziwą informację o naruszeniu prawa, może ponieść odpowiedzialność cywilną lub karną, jeśli jego działanie było świadome i miało na celu wyrządzenie szkody.

Rzecznik Praw Obywatelskich:

• Przyjmuje zgłoszenia zewnętrzne o naruszeniach prawa.
• Dokonuje wstępnej weryfikacji zgłoszeń oraz przekazuje zgłoszenia do organu publicznego właściwego do podjęcia działań następczych.
• Udziela informacji i porad w zakresie ochrony sygnalistów.
• Zapewnia dostęp do informacji o prawach i środkach ochrony sygnalistów.

Organ publiczny jest zobowiązany do:

• Przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych.
• Dokonywania wstępnej weryfikacji zgłoszeń.
• Przekazywania zgłoszeń do organu publicznego właściwego do podjęcia działań następczych.
• Informowania sygnalisty o podjętych działaniach.

Osoby, które utrudniają lub uniemożliwiają sygnaliście dokonanie zgłoszenia, mogą ponieść odpowiedzialność karną – grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Termin na przekazanie informacji zwrotnej sygnaliście wynosi 3 miesiące od dnia potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia wewnętrznego lub 3 miesiące od upływu 7 dni od dnia dokonania zgłoszenia wewnętrznego (jeśli nie przekazano potwierdzenia). 

Sygnalista może ujawnić publicznie informacje o naruszeniu prawa, jeśli podmiot prawny lub organ publiczny nie podejmą żadnych działań następczych w terminie 3 miesięcy od dnia przyjęcia zgłoszenia lub jeśli istnieje ryzyko nieodwracalnej szkody, a zgłoszenie nie zdoła zapobiec tej szkodzie.

Ustawa o ochronie sygnalistów w zakresie obowiązku wprowadzenia wewnętrznej procedury zgładzania naruszeń prawa dotyczy podmiotów prawnych, które zatrudniają co najmniej 50 osób. 

Firmy zatrudniające mniej niż 50 osób mogą ale nie muszą wprowadzać wewnętrznej procedury dotyczącej zgłoszeń naruszeń prawa, aby zapewnić ochronę sygnalistów.

Kancelaria prawna może pomóc przedsiębiorcy w zakresie ochrony sygnalisty w następujący sposób:

• Ustalić procedury zgłoszeń wewnętrznych zgodnej z przepisami ustawy.
• Doradzić rozwiązania techniczne i pomóc przy ich prawidłowym wdrożeniu, w tym uregulować kwestię struktury organizacyjnej jednostki odpowiedzialnej za obsługę tego systemu.
• Przeszkolić pracowników w zakresie obowiązków i praw związanych z ochroną sygnalisty.
• Doradzać na bieżąco w zakresie postępowania w przypadku zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacji o naruszeniu prawa.