Powrót do wszystkich artykułówUstawodawca w art. 79 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewidział katalog roszczeń przysługujących twórcy, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone. Poza uprawnieniem do żądania zaniechania dalszego naruszania autorskich praw majątkowych oraz usunięcia skutków dokonanego naruszenia, twórca na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy może żądać naprawienia wyrządzonej mu szkody.
Do dnia 30 czerwca 2015 roku jednym ze sposobów naprawienia szkody była zapłata przez naruszyciela sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu (art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ww. ustawy).
Kontrola konstytucyjna art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
Wskutek skargi, złożonej przez operatora telewizji kablowej UPC, nad konstytucyjnością wskazanego przepisu pochylił się Trybunał Konstytucyjny. W przedstawionym przez skarżącego stanie faktycznym zawinione naruszenie autorskich praw majątkowych polegało na reemitowaniu przez niego programów w sieciach kablowych po wygaśnięciu umowy licencyjnej, zawartej z organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi – Stowarzyszeniem Filmowców Polskich. Spółka, kontynuując reemisję, bezumownie uiszczała na rzecz Stowarzyszenia wynagrodzenie, jakie wynikało z przedstawionej przez nią propozycji umowy licencyjnej, mającej obowiązywać po wygaśnięciu dotychczasowej umowy.
W związku z powyższym Stowarzyszenie Filmowców Polskich wystąpiło do sądu z żądaniem zasądzenia na jego rzecz odszkodowania w wysokości trzykrotności opłaty licencyjnej, wskazując na zawinione naruszenie autorskich praw majątkowych przez UPC. Sądy obu instancji uwzględniły to powództwo, pomniejszając wyliczone odszkodowanie o dokonane dotychczas przez spółkę wpłaty.
W tej sytuacji UPC zakwestionowała zgodność przepisu kształtującego roszczenie twórcy o zasądzenie trzykrotności wynagrodzenia z konstytucyjnym uprawnieniem do równej ochrony własności i innych praw majątkowych (art. 64 Konstytucji RP). Spółka wskazała, że zastosowanie tego rozwiązania doprowadziło do nieuzasadnionego zwiększenia uszczuplenia jej majątku. W skardze podniesiono również zarzut naruszenia prawa do równego traktowania (art. 32 Konstytucji RP), zwracając uwagę na faworyzowanie sytuacji prawnej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, wynikające z przyznania uprawnienia do trzykrotności stosownego wynagrodzenia na podstawie nieadekwatnego kryterium, jakim jest posiadanie majątkowych praw autorskich.
Naruszenie równowagi pomiędzy uprawnionym z tytułu praw autorskich a sprawcą szkody
Wyrokiem z dnia 23 czerwca 2015 roku Trybunał Konstytucyjny uznał art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych za niekonstytucyjny w części, w jakiej przewidywał on możliwość żądania przez uprawnionego, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, odszkodowania w wysokości odpowiadającej – w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu.
Trybunał uznał, że zaskarżony przepis narusza zasadę proporcjonalności wyrażoną w art. 31 ust.3 Konstytucji RP i stanowi przejaw zbyt daleko idącej ingerencji w wolność majątkową podmiotów naruszających w sposób zawiniony autorskie prawa majątkowe (art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP). W uzasadnieniu wyroku Trybunał wskazał, że
w związku z deliktowym charakterem odpowiedzialności wynikającej z naruszenia praw autorskich, podczas ustalania rozmiaru wynagrodzenia należy uwzględniać zarówno potrzebę zapewnienia osobom uprawnionym odpowiedniego poziomu ochrony, jak też brać pod uwagę uzasadnione interesy użytkowników. Ta okoliczność sprzeciwia się narzucaniu im rażąco wygórowanych stawek sprawiających, że w zasadzie korzystanie z autorskich praw majątkowych nie będzie dostępne.
Trybunał zwrócił uwagę, że zasądzanie odszkodowań o zwielokrotnionej wysokości powoduje, że tracą one swoją funkcję kompensacyjną, stając się cywilnoprawnym środkiem represji wymierzanym sprawcy naruszenia autorskich praw majątkowych. Zdaniem Trybunału, ingerując w stosunek zobowiązaniowy między uprawnionym z tytułu praw autorskich a sprawcą szkody, ustawodawca naruszył równowagę pomiędzy pozycją tych podmiotów. Uprawnieni z tytułu praw autorskich mogą bowiem korzystać z szerokiego katalogu roszczeń przewidzianych w art. 79 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, w tym dochodzić naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Sprawca deliktu nie dysponuje natomiast żadnymi instrumentami umożliwiającymi mu obronę i zminimalizowanie ponoszonego uszczerbku majątkowego.
Wskutek wskazanego wyroku Trybunału, niekonstytucyjny przepis stracił moc w dniu 1 lipca 2015 roku.
Konsekwencje utraty mocy art. 79 ust 1 pkt 3 lit. b
Z uwagi na fakt, że przepisy procedury cywilnej przewidują możliwość wniesienia skargi o wznowienie postępowania w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego (na podstawie którego zostało wydane orzeczenie) z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, przewidywaną konsekwencją utraty mocy przez art. 79 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych było wzmożone kierowanie do sądów skarg o wznowienie postępowań, w których wyroki wydano w oparciu o niekonstytucyjny przepis.
W jednej z takich spraw, po rozpoznaniu skargi pozwanych o wznowienie postępowania, Sąd Apelacyjny w Lublinie w dniu 15 lutego 2016 r. (I ACa 614/15) wydał wyrok dalej idący, niż by wynikało z prostego uwzględnienia rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego. Sąd Apelacyjny uchylił bowiem zaskarżony przez pozwanych wyrok
i obniżył sumy pieniężne uprzednio zasądzone na rzecz uprawnionego, zasądzając w miejsce trzykrotności stosownego wynagrodzenia, jego równowartość.
Utratę mocy wskazanego przepisu uwzględnił również Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 17 grudnia 2015 r. (sygn. akt: I ACa 1251/15). Sąd ten także zmniejszył kwotę zasądzoną na rzecz twórcy na podstawie uchylonego art. 79 ust 1 pkt 3 lit. b. Co istotne, wyrok wydany przez Sąd Apelacyjny w Krakowie zapadł nie w wyniku wznowienia postępowania, a w normalnym toku instancji, po rozpoznaniu apelacji od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 21 maja 2015 r. Sąd Apelacyjny stwierdził bowiem, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego ma skutek wsteczny w tym znaczeniu, że ogranicza odszkodowanie także w sprawach wszczętych wcześniej. W efekcie sąd ten zmniejszył odszkodowanie zasądzone przez sąd I instancji z trzykrotności na dwukrotność wynagrodzenia.
Mając na uwadze, że w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 czerwca 2015 r. znalazły się sugestie, że za niekonstytucyjne może być uznane wszelkie wychodzenie poza 100 procent szkody, w najbliższym czasie można spodziewać się zarówno orzeczeń zasądzających na rzecz uprawnionego dwukrotność wynagrodzenia, które przysługiwałoby uprawnionemu za korzystanie z utworu albo wyłącznie równowartość takiego wynagrodzenia. Co ważne, orzeczenia takie będą wydawane nie tylko w nowych sprawach, ale też w wyniku wznowienia postepowań lub rozpoznania apelacji od wyroków wydanych przed 1 lipca 2015 r.
