Powrót do wszystkich artykułówOkres wzmożonych zachorowań trwa w najlepsze i wielu z nas skorzysta w tym czasie ze zwolnienia lekarskiego. Są jednak i tacy pracownicy, którzy zwolnienie lekarskie wykorzystują do celów innych niż powrót do zdrowia, a swoje czynności dokumentują zdjęciami na portalach społecznościowych. Czy w takiej sytuacji pracodawca ma uprawnienie do skontrolowania sposobu wykorzystywania przez pracownika zwolnienia lekarskiego? Jakie konsekwencje dla pracownika może spowodować wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem?
Pracodawca, który ma zastrzeżenia do zwolnienia lekarskiego przedłożonego przez pracownika, może przeprowadzić jego kontrolę w dwóch zakresach – kontrolę formalną oraz kontrolę prawidłowości wykorzystania przez pracownika zwolnienia lekarskiego. Kontrola formalna polega na sprawdzeniu przez pracodawcę, czy zaświadczenie lekarskie, stanowiące podstawę zwolnienia pracownika od pracy, zostało poprawnie wystawione, tj. czy zaświadczenie nie zostało sfałszowane lub czy zostało wydane zgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich. Kontrola formalna jest prawem i obowiązkiem każdego pracodawcy.
Kontrola prawidłowości wykorzystania zwolnienia lekarskiego
O ile formalnej kontroli dokonuje pracodawca (płatnik składek) niezależnie od liczby zatrudnianych pracowników, o tyle kontrolę prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby może przeprowadzić tylko pracodawca, który zgłasza do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, tj. zatrudnia co najmniej 21 pracowników, za których opłaca składki na ubezpieczenie chorobowe (i wypłaca zasiłki chorobowe).
Powyższa zasada nie oznacza jednak pozbawienia wpływu pracodawców zatrudniających mniejszą liczbę pracowników na kontrolę zwolnień. Każdy płatnik składek, niezależnie od liczby osób zgłoszonych do ubezpieczenia, ma prawo zwrócić się do ZUS z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego.
Celem takiej kontroli (dokonywanej przez pracodawcę lub ZUS) jest ustalenie, czy ubezpieczony w okresie orzeczonej niezdolności do pracy:
1) nie wykonuje pracy zarobkowej,
2) nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem.
Uprawniony do kontroli pracodawca, może przeprowadzić ją samodzielnie, jednakże zwykle czynności kontrolne wykonuje osoba przez niego upoważniona.
Kontrola może zostać przeprowadzona w miejscu zamieszkania pracownika, miejscu jego czasowego pobytu lub w miejscu zatrudnienia pracownika albo w miejscu, w którym prowadzi on działalność gospodarczą. Jeżeli osoba kontrolująca nie zastanie pracownika w wymienionych miejscach, pracownik powinien usprawiedliwić swoją nieobecność przykładowo wizytą w aptece, czy u lekarza. Wówczas kontrola powinna zostać powtórzona.
Wykonywanie pracy zarobkowej w trakcie zwolnienia lekarskiego
Sam ustawodawca przesądził, że czynnością mogącą przedłużyć okres niezdolności do pracy jest wykonywanie pracy zarobkowej w trakcie korzystania ze zwolnienia lekarskiego.
Obecnie wykonywanie (każdej) pracy zarobkowej, niezależnie od jej wpływu na stan zdrowia ubezpieczonego, stanowi samodzielną przesłankę utraty prawa do zasiłku chorobowego (opiekuńczego) (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 25 kwietnia 2013 r., I UK 606/12). Nie ma też znaczenia to, czy praca była wykonywana odpłatnie czy nieodpłatnie, ani czy wskutek wykonywania tej pracy ubezpieczony uzyskał jakikolwiek zarobek. Istotny jest bowiem cel podjęcia pracy w celu uzyskania przychodu.
Wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem.
Za niezgodne z celem zwolnienia lekarskiego uznać należy wykonywanie czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy. Celem tym jest bowiem odzyskanie przez ubezpieczonego zdolności do pracy (tak przykładowo Sąd Najwyższy w wyroku z 14.12.2005 r., III UK 120/05, a także w wyroku z dnia 04.11.2009 r., I UK 140/09).
Sąd Najwyższy wielokrotnie pochylał się nad tym, jakie czynności mogą być uznane za niezgodne z celem zwolnienia lekarskiego. Przykładowo Sąd Najwyższy stwierdził, że jeśli pracownik w trakcie orzeczonej niezdolności do pracy mógł wykonywać czynności niezbędne życiowo, takie jak wyjście do apteki, na zakupy czy krótki spacer, to wielogodzinne wyjście do galerii handlowej, w tym długotrwała gra na automatach, nie stanowią takich czynności, a wykonywanie czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy jest zawsze wykorzystywaniem zwolnienia niezgodnie z jego celem (SN w wyroku z 26 .07.2011 r., I PK 22/11).
Sąd Apelacyjny w Katowicach zajmował się natomiast ustaleniem czynności, jakich może dokonywać pracownik, który dysponuje zwolnieniem lekarskim z adnotacją „pacjent może chodzić”. Sąd ten w wyroku z 12.11.2002 r. (III AUa 3189/01) wskazał, że adnotacja ta nie usprawiedliwia wykonywania pracy przez pracownika. Taki zapis upoważnia go jedynie do wykonywania zwykłych czynności życia codziennego, takich jak wstawanie z łóżka, poruszanie się po mieszkaniu, udanie się na ewentualne zabiegi czy kontrolę lekarską.
Co ze zdjęciami chorego pracownika na portalu społecznościowym?
W ostatnim czasie popularne stało się dokumentowanie wydarzeń z życia na portalach społecznościowych. Nierzadko pracownicy, przebywający na zwolnieniu lekarskim, publikują na portalach społecznościowych zdjęcia z wakacji.
Zdjęcia publikowane na portalu społecznościowym mogą być przesłanką do skontrolowania pracownika przebywającego na zwolnieniu lekarskim. Pracodawca, który zobaczy takie zdjęcie, może zdecydować o podjęciu czynności kontrolnych (jeśli zgodnie z opisaną powyżej procedurą jest do tego uprawniony) lub zwrócić się do ZUS o przeprowadzenie kontroli.
W sytuacjach bezspornych, tj. gdy nie ma wątpliwości że zdjęcie obrazuje czas rzeczywisty, ZUS może na podstawie samych wpisów na portalu wstrzymać zasiłek chorobowy. Opublikowane na portalu społecznościowym zdjęcie z wakacji nie przesądza jednak od razu o pozbawieniu pracownika prawa do zasiłku chorobowego. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 24.06.2013 r. (II PK 324/12), „wyjazd na wczasy w okresie korzystania ze zwolnienia lekarskiego mógłby stanowić ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych tylko wtedy, gdyby takie zachowanie przekreślało cel udzielenia zwolnienia lekarskiego, którym jest powrót do zdrowia i tym samym odzyskanie zdolności do pracy. W ten sposób pracownik godzi bowiem w dobro pracodawcy i działa sprzecznie ze swoimi obowiązkami (lojalności wobec pracodawcy i świadczenia pracy)”. Ustalenie, czy wyjazd utrudnił lub spowolnił odzyskanie przez pracownika zdolności do pracy, wymaga często wiadomości specjalnych i, w przypadku sporu z pracodawcą, może być poddane analizie przez biegłego sadowego.
Wyniki i skutki kontroli
W przypadku stwierdzenia w ramach kontroli, że pracownik wykorzystuje zwolnienie w sposób niezgodny z jego celem, osoba kontrolująca powinna sporządzić protokół, zawierający ustalenia dokonane podczas kontroli, w tym opis, na czym polegało nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego od pracy. Osoba kontrolowana może wnieść uwagi do protokołu. Ustalenia kontroli zawarte w protokole kontroli są podstawą do pozbawienia ubezpieczonego prawa do zasiłku chorobowego za cały okres objęty zwolnieniem.
Decyzje w sprawie uprawnień do zasiłku wydaje ZUS. Jeżeli kontrolę przeprowadzał pracodawca i pomiędzy ubezpieczonym a płatnikiem składek powstanie spór dotyczący ustalenia uprawnień do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, to na wniosek pracodawcy lub pracownika decyzję w tej sprawie wyda ZUS.
Co do zasady przepisy prawa pracy chronią pracowników przebywających na zwolnieniu lekarskim, jednakże w przypadku, gdy pracownik taki dopuści się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, istnieje możliwości rozwiązania z takim pracownikiem umowy o pracę z jego winy (art. 52 § 1 KP) nawet w trakcie zwolnienia lekarskiego. Należy mieć jednak na uwadze, że okoliczności uzasadniające utratę prawa do zasiłku chorobowego nie przesądzają jeszcze o wystąpieniu przesłanki do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Dopuszczalność wypowiedzenia umowy o pracę w tym trybie wymaga bowiem po stronie pracownika ciężkiego naruszenia, które musi się wyrażać rażącym niedbalstwem lub winą umyślną, co oznacza, że nie wystarczy zawinienie spowodowane np. zwykłym niedbalstwem czy nieostrożnością. Do zachowań takich zaliczyć można przykładowo celowe postępowanie pracownika prowadzące do przedłużenia nieobecności w pracy, wzięcie udziału w wycieczce zagranicznej w czasie korzystania ze zwolnienia lekarskiego, jeśli lekarz nie zalecił wyjazdu w celu poprawy stanu zdrowia (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13.06.1985 r., I PR 37/85).
