Powrót do wszystkich artykułówNowelizacja ustawy o księgach wieczystych i hipotece, art. 10 tejże ustawy, nastręcza problemów w przedmiocie określenia dopuszczalności wpisu w księdze wieczystej hipoteki umownej zwykłej na podstawie oświadczenia właściciela, sporządzonego w formie aktu notarialnego przed datą 20 lutego 2011 roku, jeżeli wniosek o wpis hipoteki został złożony po tej dacie.
Podstawą oceny dopuszczalności konkretnej czynności prawnej na płaszczyźnie intertemporalnej staje się zasada tempus regit actum. Według tej zasady czynność prawną należy oceniać według przepisów, jakie obowiązują w chwili, w której czynność dokonano.
Problem związany jest ze złożonością procesu ustanowienia hipoteki umownej, co wiąże się z koniecznością określenia terminu wykonania tej czynności oraz zastosowania właściwego prawa. W przedmiocie niniejszych rozważań, przyjmujemy założenie, że oświadczenie o ustanowieniu hipoteki zostało złożone w okresie obowiązywania dawnego prawa, tj. przed nowelizacją. Wniosek zaś o wpis składany jest do Sądu już po wejściu w życie ustawy nowelizującej. Do rozstrzygnięcia pozostaje więc problem zastosowania właściwych przepisów prawnych, tj. obowiązujących w dacie dokonania czynności ustanowienia hipoteki, czy też z daty złożenia wniosku. Zasadnym zdaje się tu dać prymat prawu materialnemu i rządzącymi jego stosowaniem zasadami intertemporalnymi. Przyjęcie jako podstawy do rozstrzygnięcia stanu prawnego z daty złożenia wniosku wieczystoksięgowego w oparciu o przepisy regulujące postępowanie wieczystoksięgowe ( art. 6268 k.p.c.) nie jest właściwe i narusza regułę nie działania prawa wstecz.
Nie można za właściwe uznać oceny dopuszczalności dokonywania czynności prawa materialnego na gruncie przepisów proceduralnych. Podkreślenia wymaga, że stanowisko to nie znajduje także uzasadnienia w treści przepisów art. 6268 k.p.c. oraz podjętej na ich gruncie uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2009 roku w sprawie o sygn. akt III CZP 80/09, Biul.SN 2009/12/8. Dokona przez Sąd Najwyższy w tej uchwale wykładnia przepisów art. 6268 k.p.c. uwzględniała rozstrzygnięcie kolizyjności dwóch wniosków wieczystoksięgowych z których wcześniejszy dotyczył żądania konstytutywnego wpisu zaś późniejszy wpisu deklaratoryjnego. Zasad tych nie można przenosić do rozstrzygania problemów materialnoprawnych o charakterze intertemporalnych. Tym samym powyższej uchwały w zakresie określenia „założonego stanu rzeczy” nie można odnosić do przepisów materialnoprawnych, a w szczególności do intertemporalnych.
W związku z powyższym, z uwagi na złożoność problemu i jego doniosłe znacznie dla obrotu prawnego, Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 września 2012 roku, w sprawie o sygn. akt III CZP 45/12 niepubl. rozstrzygnął, że po wejściu w życie ustawy z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 131, poz. 1075) nie jest możliwe dokonanie wpisu w księdze wieczystej hipoteki umownej zwykłej na podstawie oświadczenia o jej ustanowieniu sporządzonego przed dniem 20 lutego 2011 r., jeżeli wniosek o wpis został złożony po tej dacie.
