Powrót do wszystkich artykułówW dzisiejszym wpisie, z uwagi na panujący w Polsce oraz na całym świecie stan epidemii/pandemii, powiemy kilka słów o świadczeniu pomocy medycznej przez lekarzy w kontekście obowiązujących przepisów prawa. W pierwszej kolejności jednak, także my – jako zespół Kancelarii Sommerrey & Partners – chcielibyśmy podziękować zarówno lekarzom, jak i innym pracownikom medycznym, którzy w naszej ocenie są współczesnymi superbohaterami.
Przechodząc do meritum – ostatnio wszędzie mowa o COVID-19, tj. ostrej chorobie zakaźnej układu oddechowego wywołanej zakażeniem wirusem SARS-CoV-2. Niestety, wiele z doniesień medialnych czy też informacji od osób prywatnych i lekarzy dotyczy także faktu, iż polskie szpitale nie mają wystarczających ilości specjalistycznego sprzętu oraz odzieży ochronnej. Organizowane są obywatelskie zbiórki maseczek ochronnych czy kombinezonów itp. Czy w takich warunkach lekarz może odmówić leczenia pacjenta chorującego na COVID-19?
W tym miejscu koniecznym jest zaznaczenie, iż obowiązujący stan prawny w zakresie możliwości odmowy leczenia pacjenta jest taki sam jak przed pojawieniem się koronawirusa w Polsce. Chcemy także wyraźnie zaznaczyć, iż każdy przypadek zawsze powinien być oceniany przez lekarza w konkretnych okolicznościach, a niniejszy artykuł przedstawia jedynie ogólnie panujące zasady.
Pojawiają się głosy, iż lekarz może odmówić leczenia na podstawie art. 210 § 1 Kodeksu pracy, który stanowi, że „w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.” Niestety jednak, w tym przypadku musimy rozczarować personel medyczny, albowiem ten sam przepis w § 5 stanowi, że „przepisy § 1, 2 i 4 nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia.” Sąd Najwyższy w wyroku z 15 maja 2001 r. (sygn. akt II UKN 395/00, OSNP 2003/3, poz. 70) przyjął, że uprawnienie do powstrzymania się od wykonywania pracy w szczególności nie dotyczy personelu lekarsko-pielęgniarskiego w zakresie jego obowiązków pracowniczych. Tym samym, przepisy Kodeksu pracy nie pozwalają lekarzom czy innym pracownikom medycznym na powstrzymanie się od wykonywania pracy, nawet gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, a wynika to ze szczególnego rodzaju wykonywanej przez nich pracy. Praca szpitalnego personelu medycznego bowiem odbywa się z natury rzeczy w warunkach bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia czy nawet życia ludzkiego. Niemniej jednak, w doktrynie pojawiają się także głosy, iż wyłączenia tego nie należy traktować jako absolutnie bezwzględnego. Jeśli bowiem zostanie przekroczona granica dopuszczalnego ryzyka, na przykład pracodawca nie zapewni pracownikom, o których mowa w art. 210 § 5 Kodeksu pracy, środków ochrony indywidualnej, to wydaje się, że pracownicy ci będą jednak mogli skorzystać z prawa powstrzymania się od pracy (vide: Baran Krzysztof W. (red.), Kodeks pracy. Komentarz, wyd. IV, Opublikowano: WKP 2018). Są to jednak marginalne głosy, dlatego też musimy ponownie odwołać się do każdorazowej oceny sytuacji przez lekarza.
Jeśli zatem, co do zasady, przepisy kodeksu pracy nie pozwalają na powstrzymanie się od świadczenia usług medycznych przez lekarzy – co mówią o tym przepisy ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty?
Otóż, art. 38 ust. 1 ww. ustawy wyjaśnia, że lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta, o ile nie zachodzi przypadek, o którym mowa w art. 30. Jaki to przypadek z art. 30? Jest to przypadek zagrażający życiu i zdrowiu pacjenta. W treści przepisu wskazano bowiem, że lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki. Znowu zatem musimy się odwołać do przytaczanej już tezy, tj. lekarz każdorazowo musi ocenić czy udzielenie pomocy w tym momencie jest konieczne dla ratowania życia i zdrowia pacjenta. Do oceny lekarzy pozostawiamy czy zwłoka w udzieleniu pomocy osobie cierpiącej na COVID-19 może doprowadzić do skutków, o których mowa powyżej.
Jeśli jednak, jako lekarz zdecydujesz się odmówić leczenia na podstawie powyższych przepisów – czy są jeszcze jakieś warunki, które musisz spełnić? Tak, i to kilka. Przede wszystkim, w przypadku odstąpienia od leczenia, lekarz ma obowiązek dostatecznie wcześnie uprzedzić o tym pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna faktycznego i wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym. Nadto, jeżeli lekarz wykonuje swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, może nie podjąć lub odstąpić od leczenia, jeżeli istnieją poważne ku temu powody, po uzyskaniu zgody swojego przełożonego. Co więcej, w przypadku odstąpienia od leczenia lekarz ma obowiązek uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Ponownie zatem musimy odwołać się do każdorazowej oceny lekarza. Ważne jest, aby ten – przed odstąpieniem od leczenia – dokładnie przemyślał czy jest w stanie spełnić pozostałe warunki wymagane ustawą.
Mając na względzie powyższe, wydaje się zatem, iż sytuacje, w których lekarz będzie mógł odmówić leczenia ograniczone są do zupełnego minimum i nie jest to taka prosta sprawa. Niemniej jednak, niezależnie od tego co mówią przepisy, wierzymy, że lekarze i cały personel medyczny działa z zaangażowaniem i poświęceniem w celu ratowania naszego życia i zdrowia, a z tego powodu należy im się szczególne uznanie, zwłaszcza w aktualnych okolicznościach.
