Powrót do wszystkich artykułówPrzepisy Kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu sprzed 1 stycznia 2016 roku przewidywały możliwość polubownego załatwiania sporów. Jednakże w obliczu obserwowanego w ostatnich latach wzrostu liczby spraw gospodarczych kierowanych do sądów, dotychczasowe regulacje okazały się niewystarczające.
Instytucja mediacji była bowiem dotąd wykorzystywana w niewielkim stopniu. Jak wskazano w uzasadnieniu do rządowego projektu ustawy nowelizującej, liczba ugód zawieranych w wyniku postępowania mediacyjnego nie przekraczała nawet 1% spraw cywilnych rozpoznawanych przed polskimi sądami.
Z dniem 1 stycznia 2016 r. weszły w życie przepisy, wprowadzające zmiany w zakresie zasad prowadzenia mediacji. Zmiany te mają, z założenia, stanowić szybszą i tańszą alternatywę dla rozstrzygania spraw na drodze sądowej i w związku z tym, prowadzić do odciążenia sądów. Ma to skutkować skróceniem okresu oczekiwania na rozprawę dla tych, którym nie udało się rozwiązać sporu polubownie.
Mediacja może być prowadzona na podstawie umowy o mediację lub z wniosku o mediację przed wytoczeniem powództwa albo postanowienia sądu kierującego strony do mediacji.
Przerwanie biegu przedawnienia
Znowelizowane przepisy chronią wierzyciela przed przedawnieniem jego roszczenia w sytuacji, w której złożył on wniosek o przeprowadzenie mediacji, ale do wszczęcia mediacji ostatecznie nie doszło ze względu na brak zgody drugiej strony lub mediatora (tzn. z powodu okoliczności, na które wierzyciel nie ma wpływu). Ma to miejsce w przypadku mediacji prowadzonej na podstawie umowy o mediację lub wniosku o wszczęcie mediacji doręczonego mediatorowi stałemu.
Terminy
W odniesieniu do roszczenia objętego wnioskiem o przeprowadzenie mediacji lub umową o mediację, zostaną zachowane skutki przewidziane dla wszczęcia mediacji (przerwanie biegu przedawnienia), jeżeli wierzyciel wytoczy powództwo:
- w terminie 3 miesięcy od dnia, w którym mediator lub druga strona złożyli oświadczenie powodujące, że mediacja nie została wszczęta
albo - dnia następnego po upływie tygodnia od dnia doręczenia wniosku o przeprowadzenie mediacji, gdy mediator lub druga strona nie złożyli takiego oświadczenia.
Brak pewności, czy dojdzie do wszczęcia mediacji i przerwania biegu przedawnienia, często powstrzymuje wierzyciela przed skorzystaniem z instytucji mediacji i powoduje, że wierzyciel wybiera drogę sądową nawet w sytuacjach, gdy polubowne rozwiązanie sporu byłoby możliwe. Nowa regulacja daje wierzycielowi dodatkowy czas na wystąpienie na drogę sądową, gdy próba mediacji nie powiedzie się z powodów od niego niezależnych.
Brak informacji o próbie mediacji brakiem formalnym pozwu
Możliwość polubownego rozwiązania sporu należy rozważyć jeszcze zanim zdecydujemy się na skierowanie sprawy do sądu. Wynika to z obowiązku poinformowania sądu już w pozwie, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu (art. 187 § 1 pkt 3 KPC).
W przypadku, gdy takich prób nie podjęto, w pozwie powinno znaleźć się wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia. Pominięcie takiej informacji stanowić będzie brak formalny pozwu. Nie oznacza to jednak, że przeprowadzenie mediacji jest konieczne. Niezbędne jest natomiast wskazanie dlaczego, zdaniem powoda, nie było to możliwe.
Zadośćuczynienie powyższemu obowiązkowi ma, po pierwsze, skłonić powoda do oceny, czy spór mógłby być rozwiązany inaczej, niż tylko na drodze sądowej, a także ułatwić sądowi podjęcie decyzji o ewentualnym skierowaniu stron do mediacji w toku postępowania sądowego.
Przed pierwszą rozprawą przewodniczący ma bowiem obowiązek dokonania oceny potencjału mediacyjnego sprawy. Przewodniczący może wezwać strony do udziału w spotkaniu informacyjnym dotyczącym polubownych metod rozwiązywania sporów, w szczególności mediacji. Spotkanie takie może prowadzić sędzia, referendarz sądowy, urzędnik sądowy, asystent sędziego lub stały mediator. Jeżeli strona bez uzasadnienia nie stawi się na wyznaczone spotkanie informacyjne, sąd może obciążyć ją kosztami stawiennictwa, poniesionymi przez stronę przeciwną.
Skierowanie do mediacji na każdym etapie postępowania
Na etapie procesu, sąd ma obowiązek w każdym stanie postępowania nakłaniać strony do mediacji i pouczać o możliwości ugodowego załatwienia sprawy, w szczególności w drodze mediacji.
Do 1 stycznia 2016 r. strony mogły zostać skierowane do mediacji jedynie na pierwszej rozprawie (na późniejszym etapie tylko wówczas, gdy obie strony wyraziły na to zgodę) i tylko raz w toku postępowania. Obecnie, skierowanie stron do mediacji przez sąd możliwe jest na każdym etapie postępowania, a ponadto więcej niż jeden raz w toku postępowania. Zmiana taka podyktowana została faktem, że często możliwość polubownego zakończenia sporu pojawia się na dalszym etapie, np. po przeprowadzeniu określonych dowodów.
Mediacja w postępowaniach upominawczych i nakazowych
Do dnia 1 stycznia 2016 r. sąd nie mógł skierować stron do mediacji w postępowaniu nakazowym i upominawczym. W postępowaniu upominawczym ograniczenie dotyczyło jedynie etapu sprawy przed skutecznym wniesieniem sprzeciwu, ponieważ z tą chwilą nakaz zapłaty traci moc, a sprawa toczy się już w zwykłym trybie. W postępowaniu nakazowym natomiast nie było dotychczas możliwości podjęcia mediacji w toku całego postępowania. Obecnie, skierowanie stron do mediacji przez sąd jest dopuszczalne także w sprawach nakazowych, jeżeli doszło do skutecznego wniesienia zarzutów.
Metody prowadzenia mediacji i czas jej trwania
Nowe przepisy porządkują również kwestie proceduralne związane z prowadzeniem mediacji (gdy doszło już do wszczęcia mediacji). Strony uzyskały pierwszeństwo przy wyborze osoby mediatora. Sąd wyznaczy mediatora dopiero wówczas, gdy strony nie dokonały wyboru. Niezwłocznie po skierowaniu stron do mediacji, mediator będzie mógł zapoznać się z aktami sprawy. W krótkim czasie otrzyma również od sądu dane kontaktowe stron oraz ich pełnomocników.
Mediator ma obowiązek prowadzić mediację przy wykorzystaniu różnych metod, które zmierzają do polubownego rozwiązania sporu, w tym poprzez wspieranie stron w formułowaniu przez nie propozycji ugodowych, a na zgodny wniosek stron może wskazać sposoby rozwiązania sporu, które nie są dla stron wiążące.
Mediacja może zostać wyznaczona na okres do 3 miesięcy, a nie, jak dotychczas, do 1 miesiąca. Na zgodny wniosek stron lub z innych ważnych powodów sąd może przedłużyć termin na przeprowadzenie mediacji, jeżeli będzie to sprzyjać ugodowemu załatwieniu sprawy. Czasu trwania mediacji nie wlicza się jednak do czasu trwania postępowania sądowego.
Zasada zawinienia
Nowelizacja przepisów o mediacji umożliwia sądowi obciążenie strony – niezależnie od wyniku sprawy – tymi kosztami procesu, które powstały wskutek jej niesumiennego lub oczywiście niewłaściwego postępowania, polegającego na oczywiście nieuzasadnionej odmowie poddania się mediacji. Nie jest to jednakże równoznaczne z obowiązkiem przystąpienia do mediacji i zawarcia ugody.
Mediacja w dalszym ciągu pozostaje dobrowolna. Jak wskazują twórcy projektu ustawy nowelizującej, przykładowo nie będzie mogła zostać oceniona jako oczywiście nieuzasadniona odmowa poddania się mediacji, gdy strona, która sprawę wygrała w całości, nie poddała się mediacji z powodu przekonania co do swoich racji. Obciążenie kosztami możliwe będzie wówczas, gdy odmowa poddania się mediacji zostanie oceniona jako działanie szczególnie niesumienne, sprzeczne z dobrymi obyczajami i nielojalne wobec strony przeciwnej oraz sądu.
Udogodnienia w zakresie kosztów sądowych
Nowelizacja wprowadza zmiany w zakresie opłat sądowych, mające stanowić dodatkową zachętę przy podejmowaniu decyzji o podjęciu próby polubownego rozwiązania sporu.
Zmiany polegają na:
- Zaliczeniu kosztów mediacji, prowadzonej na skutek skierowania przez sąd, do kosztów sądowych – wydatków.
Zmiana ta umożliwić ma zwolnienie od kosztów mediacji w całości lub w części osób, które z uwagi na ich sytuację finansową, kwalifikują się do zwolnienia od kosztów sądowych. Dotychczas koszty mediacji nie stanowiły bowiem wydatków sądowych, co uniemożliwiało ubieganie się stron o zwolnienie od kosztów mediacji ze skierowania sądu.
- Określeniu opłaty stałej od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej
W sprawach o prawa niemajątkowe i prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu:
- nie przekracza 10.000 zł, opłata stała wynosi nadal 40 zł;
- przekracza 10.000 zł podwyższono opłatę stałą od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej do 300 zł.
Zmianę uzasadniono koniecznością pokrycia kosztów organizacyjnych przeprowadzenia postępowania pojednawczego w sądzie, przy jednoczesnym nieograniczaniu możliwości korzystania z postępowania pojednawczego w sprawach o mniejszej wartości przedmiotu sporu.
- Zwolnieniu od opłaty sądowej wniosku o zatwierdzenie ugody, zawartej przed mediatorem w wyniku prowadzenia mediacji na podstawie umowy o mediację
Wnioski o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem w wyniku mediacji pozasądowej zostały całkowicie zwolnione od opłaty sądowej. Przed 1 stycznia 2016 r. wniosek taki podlegał opłacie stałej w wysokości 50 zł.
- Zwrocie całej opłaty sądowej, jeżeli zawarto ugodę przed rozpoczęciem rozprawy oraz zwrocie pozwanemu 3/4 uiszczonej opłaty od zarzutów w sprawie, która zakończyła się zawarciem ugody przed mediatorem po rozpoczęciu rozprawy
Jeżeli w toku postępowania sądowego strony zawrą ugodę (tak sądową jak i przed mediatorem) przed rozpoczęciem pierwszej rozprawy przed sądem I instancji, sąd z urzędu zwróci powodowi całość uiszczonej opłaty sądowej od pozwu lub uiszczonej przez pozwanego opłaty od zarzutów. Zwrot całej opłaty uzależniony jest więc od momentu zawarcia ugody.
Gdy do zawarcia ugody dojdzie na dalszym etapie postępowania, w zakresie opłaty od pozwu stosowane będą przepisy dotychczasowe, tj. sąd zwróci powodowi trzy czwarte uiszczonej opłaty sądowej w przypadku zawarcia ugody przed mediatorem oraz połowę opłaty, gdy zawarta została ugoda sądowa.
Omawiana nowelizacja wprowadziła dla pozwanego takie same zasady zwrotu uiszczonej opłaty sądowej od zarzutów od nakazu zapłaty, co zachęcić ma obie strony procesu do polubownego rozwiązania sporu i zawarcia ugody sądowej.
