Powrót do wszystkich artykułówDotychczasowe przepisy dotyczące spadkobrania przez małoletnich nastręczały wiele praktycznych trudności ich opiekunom. Zgodnie z literą prawa, złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez rodzica małoletniego spadkobiercy było czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, w związku z czym taki rodzic musiał uprzednio pozyskać zgodę sądu opiekuńczego na tą czynność. Co więcej, nie było przepisu prawa, który na czas trwania postępowania w sądzie opiekuńczym zawieszałby postępowanie spadkowe bądź wstrzymywał bieg sześciomiesięcznego terminu dla złożenia oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku. W praktyce nierzadko zatem dochodziło do sytuacji, w której rodzic małoletniego nie zdążył w terminie złożyć oświadczenia w imieniu dziecka. Dotychczas, w takiej sytuacji należało posiłkować się orzecznictwem. Sytuację postanowił skorygować ustawodawca w nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, o czym poniżej.
Aktualnie, co do zasady oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku musi być złożone w nieprzekraczalnym terminie sześciu miesięcy, licząc od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o swoim spadkobraniu.
Ustawodawca nie palił się do rozwiązania tej kwestii, a więc problemem zainteresował się Sąd Najwyższy, czego efektem było m.in. postanowienie z dnia 20 listopada 2013 r. (sygn. akt I CSK 329/13) z tezą stanowiąca, że należy opowiedzieć się za taką wykładnią przepisu art. 1015 § 2 k.c., w myśl której termin na złożenie stosownego oświadczenia ulega zawieszeniu. Kilka lat później SN wydał uchwałę siedmiu sędziów SN z dnia 22 maja 2018 roku (sygn. akt III CZP 102/17). W myśl tej uchwały, termin przewidziany na złożenie przedmiotowego oświadczenia nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o wyrażenie zgody sądu opiekuńczego na dokonanie czynności w imieniu dziecka. Niemniej, nie rozwiązuje to w całości problemu, albowiem co do zasady sądy powszechne nie są związane uchwałami i postanowieniami SN (choć w praktyce odmienność orzecznicza jest niezmiernie rzadka). Mamy zatem sytuację niepewności w prawie: Sąd Najwyższy stoi na danym stanowisku, choć czysto teoretycznie możliwe jest wydanie wyroku w innym brzmieniu.
W jaki sposób polepszy się sytuacja małoletnich spadkobierców?
Wobec powyższego, ustawodawca wreszcie uznał, że problematyka wymaga jego interwencji ustawowej. W opublikowanej nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, do art. 101 traktującym o zarządzie majątkiem dziecka dodano § 4, w myśl którego w sytuacji powołania dziecka do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica (rodziców), następcze odrzucenie spadku przez dziecko nie wymaga uzyskania uprzedniej zgody sądu opiekuńczego. Zmiana ta na dobre usystematyzuje stan prawny małoletnich spadkobierców i przynajmniej w części zlikwiduje niepewność prawną, a także przyczyni się do ich większej ochrony prawnej, w szczególności przed wejściem w dorosłe życie z odziedziczonymi zobowiązaniami.
Warte odnotowania są na pewno przepisy intertemporalne, albowiem w ich obecnym brzmieniu zmiana ta dotknie także już toczące się sprawy spadkowe. Nowe regulacje znajdą bowiem zastosowanie także do spadków otwartych przed dniem wejścia w życie zmian, jeżeli termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie upłynął przed tym dniem.
Ustawa wchodzi zaś w życie z dniem 15 listopada 2023 roku.
Autorzy artykułu: adw. Klaudia Dzieweczyńska oraz Tomasz Michalak
