Powrót do wszystkich artykułówOd wejścia w życie ostatniej dużej nowelizacji Kodeksu Postępowania Cywilnego minęły nieco ponad dwa miesiące, a prawodawca ustawą uchwaloną w dniu 7 lipca 2023 r. ponownie wprowadza istotne zmiany procedury cywilnej. Kolejna nowelizacja przede wszystkim wprowadza na stałe do polskiego porządku prawnego możliwość przeprowadzania rozprawy zdalnej (to znaczy takiej odbywającej się za pośrednictwem środków komunikowania na odległość).
Warto zaznaczyć, że dotychczas funkcjonujące uregulowanie instytucji rozprawy zdalnej w ramach ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. 2023.1327) stanowiło duże ułatwienie dla świadków, stron i pełnomocników stron. Dlatego też wprowadzenie tej zmiany (a w zasadzie utrzymanie w mocy dotychczasowych rozwiązań) było konieczne i uzasadnione, ponieważ wcześniejsze przepisy pozwalające sędziom na przeprowadzanie zdalnych rozpraw wprowadzono jedynie doraźnie na czas stanu zagrożenia epidemicznego spowodowanego zakażeniami wirusem SARS-CoV-2. W związku z powyższym, dotychczasowe regulacje już przestały lub przestaną obowiązywać po roku od dnia 1 lipca 2023 r., kiedy to stan zagrożenia na terenie Polski został zniesiony, stąd też ustawodawca zdecydował się de facto przenieść dotychczas obowiązujące przepisy „covidowe” do KPC.
Czym będzie się różniła nowa procedura w stosunku do tymczasowych rozwiązań tzw. „covidowych”?
Po pierwsze, bardzo istotną zmianą jest projektowany art. 3671 KPC (zastępujący dotychczasowy art. 367 § 3 KPC), regulujący skład orzekający w postępowaniu odwoławczym, w którym co do zasady (z pewnymi wyjątkami), sprawy te będą rozstrzygane przez skład w postaci jednego sędziego, a nie trzech jak dotychczas, tj. w porównaniu do stanu sprzed obowiązywania przepisów z ustawy w sprawie COVID-19 (art. 15zzs[1] ust. 1 pkt 4). W tym przypadku ustawodawca kierował się podjętą przez Izbę Pracy Sądu Najwyższego uchwałą z dnia 26 kwietnia 2023 roku, której SN nadał moc zasady prawnej. Uchwała ta stanowiła, że wprowadzona ówcześnie regulacja w przepisach tymczasowych, dopuszczająca obsadzenie jednoosobowego składu orzekającego w postępowaniu odwoławczym, ograniczała prawo do sprawiedliwego rozstrzygnięcia sprawy. W ocenie Sądu Najwyższego, tak daleko idące przepisy nie powinny być wprowadzane ustawami z założenia tymczasowymi, stąd konieczność wprowadzenia tej instytucji do regularnej procedury cywilnej (KPC).
Przechodząc zaś do pozytywnych aspektów wprowadzanych naprędce podczas pandemii przepisów, warto zauważyć, że normy prawne przewidujące możliwość przeprowadzenia przesłuchania świadka w sposób zdalny, zdecydowanie korzystnie przysłużyły się ekonomice procesowej w procedurze cywilnej, a to dlatego, że przed wprowadzeniem ww. rozwiązania w ramach rozwiązań „covidowych” (tj. możliwości przesłuchania świadka na odległość), przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka nierzadko było znacznie utrudnione ze względu na jego fizyczną odległość od miejsca rozprawy i generowało dodatkowe koszty przejazdów świadków, a także koszty związane z poświęconym przez nich czasem na uczestniczenie w takiej rozprawie w sądzie oddalonym o wiele kilometrów od ich miejsca zamieszkania.
Jednakże, ustawodawca w projektowanej w KPC zmianie przewidział możliwość złożenia sprzeciwu przeciwko przesłuchaniu świadka w trybie zdalnym. W realiach procesowych niekiedy koniecznym jest przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka w trybie stacjonarnym – wskazuje się m.in., że czasami tylko wtedy sędzia może realnie ocenić wartość takich zeznań, obserwując zachowanie świadka na żywo, a nie poprzez ekran komputera. Na marginesie należy zaznaczyć, że podobnej modyfikacji uległy przepisy dotyczące przesłuchania biegłych. W tym przypadku Sąd będzie mógł również zdecydować, by takie przesłuchanie odbyło się obligatoryjnie w trybie stacjonarnym (tj. w budynku Sądu).
Reasumując, wprowadzane wówczas przepisy covidowe były niejako eksperymentem na żywym organizmie polskiego sądownictwa, niemniej po opadnięciu legislacyjnej i pandemicznej zawieruchy nadszedł czas rozliczeń i zaadoptowania sprawdzonych w boju regulacji, które zadomowiły się w polskiej procedurze cywilnej na dobre. Większość z wprowadzonych wówczas rozwiązań zostanie z nami na dłużej niż stan zagrożenia epidemicznego, co z pewnością większość uczestników postępowań cywilnych przyjmie z zadowoleniem. Działania ustawodawcy w tym zakresie należy zdecydowanie pochwalić.
Uwadze czytelników nie powinien również umknąć fakt, że przeniesienie dotychczas obowiązujących przepisów z ustaw ws. COVID-19 do KPC wpisuje się w dotychczasową tendencję ustawodawcy do coraz to powszechniejszej cyfryzacji sądownictwa.
Powyższe rozważania i praktyka procesowa wskazują, że w ciągu najbliższych lat najprawdopodobniej należy liczyć się z faktem, iż powszechniejszym zjawiskiem będzie przesłuchiwanie świadków w trybie zdalnym – jak bowiem wskazywano, nierzadko dojazd do Sądu i oczekiwanie na rozprawę pochłaniają znaczną ilość czasu, a rekompensaty przyznawane przez Sąd tytułem utraconego dochodu nie zbliżają się choćby do równowartości utraconego czasu i zarobku, także w kontekście płacy minimalnej.
Prezydent RP Andrzej Duda złożył podpis pod ustawą i obecnie oczekuje ona na ogłoszenie w dzienniku urzędowym. Ustawa w zdecydowanej większości wejdzie w życie po 14 dniach od dnia ogłoszenia, a Rządowe Centrum Legislacji wyznaczyło ostateczny termin ogłoszenia do dnia 13 września 2023 roku. Podsumowując, najpóźniejszą datą wejścia w życie będzie w tym przypadku dzień 28 września 2023 roku.
Autorzy artykułu: adw. Klaudia Dzieweczyńska oraz Tomasz Michalak
